Roş Aşana’nın, İbranice karşılığı Yılbaşı’dır. Yahudi takvimine göre, Tişri ayının ilk ve ikinci günü (bu yıl 17 Eylül Pazartesi ve 18 Eylül Salı günleri) neşe ve mutlulukla kutlanan büyük bir bayramdır.. Roş Aşana’nın ilk ve ikinci geceleri (bu yıl 16 Eylül Pazar akşamı ve 17 Eylül Pazartesi akşamı) kurulan sofra, her zamankinden farklı olmalı ve daha özenle hazırlanmalıdır.
Tören
Bu iki gecede de küçük bir tören yapılır. Cemaatler arası farklılıklar görülmesiyle birlikte, İstanbul’daki geleneğe göre tören, aşağıdaki gibidir:
1.KİDUŞ
Bayramın her iki gecesinde; bu yıl 16 Eylül Pazar akşamı ve 17 Eylül Pazartesi akşamı, sinagog’dan eve gelindiğinde şarap eşliğinde Kiduş yapılır.
Şabat olmadığı için “Savri maranan! .” ile başlanır ve devam edilir:
“Savri maranan! Lehayim!
Baruh ata Ad.Eloenu meleh aolam bore peri agefen.(Amen)
Baruh ata Ad.Eloenu meleh aolam,aşer bahar banu mikol am,veromemanu mikol laşon,vekideşanu bemitsvotav.Vatiten lanu,Ad.Eloenu,beaava,et yom azikaron aze,et yom tov mikra kodeş aze,yom terua,mikra kodeş,zeher litsiyat mitsrayim,Udvareha,malkenu,emet vekayam laad.
Baruh ata Ad.meleh al kol aarets mekadeş Yisrael veyom azikaron. (Amen)”
Ve her iki gece de Kiduş’ta ‘Şeeheyanu’ berahası (şükür duası) söylenir.
“Baruh ata Ad.Eloenu meleh aolam ,şeeheyanu vekiyemanu veigianu lazeman aze.(Amen)”
“Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, bizi yaşatan, ayakta tutan ve bu günlere eriştiren.”
2. NETİLAT YADAYİM
Kiduş’tan sonra Netilat Yadayim ile eller yıkanır.
“Seu yedehem kodeş uvarehu et Ad. Baruh ata Ad. Eloenu meleh aolam aşer kideşanu bemitsvotav,vetsivanual netilat yadayim.”
“Ellerinizi Kutsal’a (Tanrı’ya)doğru yükseltin ve Tanrı’yı kutsayın:
Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, bizleri mitsvalarıyla kutsayan ve bize ellerimizi yıkama mitsvasını veren.”
3.AMOTSİ
İki bütün ekmek üzerine beraha söylenir. Amotsi berahasını söylemeden şu cümleyi okumak adettir:
“Ene kol eleha yesaberu,veata noten laem et ohlam beito
Poteah el yadeha,umasbia lehol hay ratson
Baruh mekadeş Yisrael veyom azikaron:”
“Herkes umutla gözlerini Sana doğru çevirir ve Sen onlara gıdalarını zamanında verirsin.
Elini aç ve tüm canlıların isteklerini yerine getir.
Kutsaldır İsrailoğullarını ve anımsama günü’nü kutsayan.”
Ekmek kesilir ve Türk Sefarad Cemaatinde şekere veya bala batırılır. Bunun amacı, yeni yılın şeker ve bal gibi tatlı geçmesini dilemektir.
“Baruh ata Ad. Eloenu meleh aolam amotsi lehem min aarets”
“Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, topraktan ekmek çıkaran.”
Simgesel Yiyecekler
Sofradaki her simgesel yiyecek, onunla ilgili ‘YeiRatson’ duası söylendikten sonra yenir. Sofrada bu yiyeceklerden herhangi biri (ya da hiçbiri) yoksa bile, Yei Ratson’lar okunmalıdır.’Yei Ratson’,’Sen’in isteğin şöyle olsun ki…’ anlamını taşır, ve ardından yenilen yiyeceğe uygun bir cümle okunur.
Seder bittikten sonra zengin et çeşitleriyle bezenmiş yemeğe geçilir.
Seder’de Simgesel Yiyecekler
a)Elma Tatlısı
Ekmek yendikten sonra bir parça elma bala batırılır veya elma tatlısı alınarak ilk Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Eloenu veloe avotenu,şetithadeş alenu şana tova umtuka,mereşit aşana vead aharit aşana”
“Ad. Tanrı’mız ve atalarımızın Tanrı’sı, yeni yılın başından sonuna kadar iyi ve tatlı bir yıl olması Sen’in İsteğin olsun.”
Ardından elma tatlısı yenilir. Bunun amacı, başından sonuna kadar yeni ve tatlı olacak bir seneye başlama dileğimizdir.
b)Pırasa
İbranice’de pırasa, ‘karti’dir. Bu kelime, düşmanlar için söylenen ‘şeyikaretu-yok olsunlar’ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Eloenu veloe avotenu,şeyikaretu oyeveha vesoneeha vehol mevakşe raatenu.Tarum yadeha al tsareha vehol oyeveha yikaretu.”
“Ad. Tanrı’mız ve atalarımızın Tanrı’sı, tüm düşmanların, senden nefret edenlerin ve bizim kötülüğümüzü isteyenlerin yok olması Sen’in İsteğin olsun. Kolunu kaldırıp, sana karşı gelenleri yok et.”
Ardından pırasa ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
c)Pazı
İbranice pazı, ‘salka’dır. Bu kelime, yine düşmanlar için söylenen ‘şeyistaleku-uzaklaşsınlar’ ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad.Eloenu veloe avotenu şeyistaleku oyeveha vesoneeha vehol mevakşe raatenu.
Suru mimeni kol poale aven ki Şama Ad. kol bihyi, suru suru tseu mişam tame al tigau tseu mitoha ibaru nosee kele Ad.”
“Ad. Tanrı’mız ve atalarımızın Tanrı’sı, tüm düşmanların, senden nefret edenlerin ve bizim kötülüğümüzü isteyenlerin uzaklaşmaları senin isteğin olsun. Kötülük yapanlar, benden uzaklaşsın! Çünkü Ad. ağlayışımı duydu. Çekilin! Çekilin! Oradan ayrılın! Dinsel bakımdan temiz olmayan nesnelere dokunmayın! Oradan çıkıp temizlenin,(Siz) Ad.’ın eşyalarını taşıyanlar.”
Ardından pazı ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
d) Hurma
İbranice’de hurma, ‘tamar’dır. Bu kelime, düşmanlar için söylenen, ‘şeyitamu-sona ersinler’ ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Eloenu veloe avotenu,şeyitamu oyeveha vesoneeha vehol mevakşe raatenu.Yitamu hataim min aarets urşaim od enam barehi nafşi et Ad.
Uvhasdeha tatsmit oyevay veaavadta kol tsorere nafşi ki ani avdeha”
“Ad. Tanrımız ve atalarımızın Tanrısı, tüm düşmanların, senden nefret edenlerin ve bizim kötülüğümüzü isteyenlerin tükenmiş olması senin isteğin olsun. Günahlar ve kötüler yeryüzünden silinsin. Ruhum, Ad.’ı kutsa. Tanrı’yı övün. Ve Tanrım sonsuz iyiliğinle, düşmanlarımı ve ruhuma eziyet edenleri yok et. Çünkü ben, kulunum.”
Ve birer hurma yenilir.
e) Kabak
İbranice’de kabak, ‘kara’dır. Bu kelime, hem hakkımızda verilmiş olabilecek olumsuz kararlar için söylediğimiz ‘şetikra-yırtılsın’ sözcüğünü çağrıştırır, hem de hak ettiğimiz iyilikler için söylediğimiz ‘veyikareu-okunsunlar’ ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Eloenu veloe avotenu,şetikra roa gezar dinenu,veyikareu lefaneha zahiyotenu.”
“Ad. Tanrımız ve atalarımızın Tanrısı, bizimle ilgili olumsuz kararların yırtılması ve senin önünde sadece sevaplarımızın okunması, senin isteğin olsun.”
Ardından kabak ağırlıklı bir yiyecek yenir.
f) Balık
Balık, bereketi ve çoğalmayı simgeler. Bazı ailelerde, İbranice’si ‘rubya’ olup, ‘rav-çok’ kelimesini çağrıştıran börülce yeme âdeti vardır. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Eloenu veloe avotenu,şeyirbu zahiyotenu.”
“Ad. Tanrımız ve atalarımızın Tanrısı, iyi davranışlarımızın balıklar (börülce) gibi çoğalması, senin isteğin olsun.”
Ardından bir parça balık ve/veya börülce yenir.
g) Kuzu başı, yoksa balık başı
İbranice’de baş, ‘roş’tur. Bunun amacı, daima baş olmamız ve kuyruk olmamamız için dilekte bulunmaktır. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad.Eloenu veloe avotenu,şeniye leroş velo lezanav”.
“Ad. Tanrımız ve atalarımızın Tanrısı, daima baş olmamız ve kuyruk olmamamız senin isteğin olsun.”
Ardından baş kısmından bir parça yenilir. Bayram sofrasında başın, evin reisine servis edilmesine özen göstermek de adettendir. Bu adet, aile reisinin yaşamının uzaması ve ailenin köle değil, hür olmasını dilemek anlamındadır.
İkinci gece; ek olarak nar
İkinci gece de Şeeheyanu berahasını söyleyebilmek için, sofrada o zamana kadar yenmemiş olan yeni bir meyve, geleneksel olarak Nar bulundurulur. İkinci gece Kiduş’ta Şeeheyanu berahası söylenirken akılda bu yeni meyve bulundurulur.
Nar yemeden ilgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Eloenu veloe avotenu,şeyirbu zahiyotenu karimon.”
“Ad. Tanrı’mız ve atalarımızın Tanrı’sı, sevaplarımızın nar (ın taneleri gibi çoğalması) Sen’in İsteğin olsun.”
Ardından nar yenir.
Simgesel yiyeceklerin dualarından sonra, bayram yemeğine başlanır.
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık- Roş Aşana; Rubin Ofset-Şabat ve Bayramlar için Kiduş ve Berahalar kitaplarından derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için Özel Günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
