Yahudi boksör işbirlikçi miydi?

Polonya boks ekibinin bir üyesi olan Szapsel (Shabtai) Rotholc, 1934 yılında Avrupa Amatör Boks Şampiyonası’na katılmak üzere Budapeşte’ye gitmişti. Bir yıl kadar önce Adolf Hitler’in iktidara gelmiş olmasına rağmen Rotholc, Polonya şampiyonluğunu kazanmış ilk Yahudi olmayı başarmıştı. Szapsel Rotholc, Macaristan’da insanların imkânsız olarak nitelendirdiğini gerçekleştirdi; tüm stigmaların ve yerleşik ırkçı teorilerin üstesinden gelerek tüy sıklette bronz madalyayı kazanmayı başardı.

Krakow’da yayımlanan Yahudi gazetesi Nowy Dziennik’in spor editörü Henrik Lazar şöyle yazmaktaydı: “Yahudi atletlerin Polonya’daki konumunun düşüşte bulunduğu bugünlerde Yahudi gençler için gücün simgesi, sevinç ve övgü kaynağı olacak bir yarışmacımız var: Yahudi boksör Rotholc…”

1913’te Varşova’da doğan Szapsel (Shabtai) Rotholc, Gwiazda Warszawa Boks Kulübü’nün bir üyesi olup 1930’ların Polonya’sında yıldız bir sporcuydu. Yahudi toplumu onu, kendini korumayı bilen, aralarında Nazi gamalı haçını taşıyan Almanların da bulunduğu binlerce seyirci önünde aslanlar gibi savaşan Yahudi simgesi olarak görmekteydi. Diğer bir gazete de onun Macaristan’da bronz madalya kazanmasını “Alman Golyat’ı yenen Yahudi David” olarak tanıtmaktaydı.

1935’te Rotholc’un kahramanlığı okyanusları aştı. Polonyalı ve ABD’li boksörler arasındaki karşılaşmalarda, ülkesinin tek madalyasını o kazandı. Bir yıl sonra Przeglad Sportowy gazetesinin okurların katılımıyla düzenlediği kamuoyu araştırmasında Polonya’da Yılın Sporcusu unvanını kazandı. Ertesi yıl aynı unvana yeniden sahip oldu.

11 Mart 1938 tarihli Idishe Bilder gazetesi baş sayfasında “Bizim Szapsel, boks kahramanımız” şeklinde başlık atıyor, yazıda Szapsel’in Yiddişçe karşılığının İbranice’de koyun anlamına gelen Shabtai olduğuna değiniyor; “Kitabın halkı olan Yahudilerin boks sporuna merak salacaklarını kim düşünebilirdi ki? Doğaları icabı nazik bir yapıya sahip Yahudilerin bu tür şeylere yetenekleri olabileceğini kim bilebilirdi ki?” ifadesi kullanılıyordu. Yazı sonuçta “Almanlara pislik yediren mücevherimiz” türünden övgülerle sonuçlanıyordu. O dönemlerde Rotholc Polonya üniforması ile girdiği 16 karşılaşmanın 15’ni kazanmıştı.

1936’da Berlin, Olimpiyat Oyunları’na ev sahipliği yaptı. Yahudi kuruluşları bu oyunları boykot etti. Ancak o dönemde Polonya Ordusu’nda görev yapmakta olan Rotholc komutanlarının baskısı ile katılmayı kabul etti. Nazi Almanya’ya gitmiş olması taraftarlarını ve hayranlarını düş kırıklığına uğrattı. Olimpiyat Oyunları’ndan ülkesine döndüğünde Yahudi Spor Federasyonu tarafından dışlandı.

1930’lu yılların sonlarında Rotholc antisemitizmin kurbanı oldu; antreman kamplarından, 1939’da da Avrupa Şampiyonluğu’nda Polonya delegasyonundan dışlandı. 1939 yılının Mart ayında çıktığı son maçında antisemit bir hakeme rast geldi, bu onun kariyeri boyunca kaybettiği tek maç oldu. Aynı yılın Nisan ayında boksu bıraktı, bir matbaa açtı. Almanya’nın Polonya’yı işgalinden kısa süre önce eşi Maria, oğulları Richard’ı dünyaya getirdi.

Varşova Gettosu kurulduğunda Rotholc, Yahudi polisine katıldı. Bu görev ona ailesini tok tutma olanağını sağlıyordu. 1944’teki Varşova Gettosu ayaklanmasının ardından Almanya’da bir çalışma kampına gönderildi. Savaş sonunda bu kampta hayatta kalmayı başardı. Eşi Maria öldürüldü, Polonyalı Katolik bir ailenin evinde gizlenen oğulları Richard hayatta kaldı.

Getto polisi olarak görev yapmış olması Rotholc’un adını kirleten ikinci bir unsur oldu. Savaş sonrasında, 1946 yılında, Nazilerle işbirliği yapmak suçundan Polonya Yahudileri Merkez Komitesi tarafından yargılandı. Yargılanması sırasında karşıt yönde tanıklıklar kayda geçti. Bazı tanıklar onun getto polisi olarak insanları acımasızca tekmelediğini, bazıları da Yahudi direnişçilere yardımcı olmak için nasıl çabaladığını anlattılar.

29 Kasım 1946’da Rotholc iki yıllık bir dönem için Yahudi Cemaati’nden uzaklaştırıldı. Toplumdaki sivil hakları üç yıllık bir süreç için feshedildi. Yargısı sırasında Polonya Boks Federasyonu onun suçsuzluğu yönünde tanıklık yaptı. Uzaklaştırma cezasının tamamlanmasının ardından Szapsel (Shabtai) Rotholc 22 Haziran 1948’de yeniden Yahudi Spor Federasyonu üyesi oldu. Bir yıl kadar sonra oğlu Richard’ı buldu. Oğlu ile birlikte göç ettiği Montreal’de yeniden evlendi. Kürkçülük yaptığı Kanada’da 1996 yılında yaşama veda etti.