İzmir, eski adıyla ‘Smirna’da Yahudi varlığı MÖ 6. yüzyıla kadar dayanır. İzmir Yahudi topluluğu, değişik göçmen gruplarından oluşmuş, değişik kültür ve dinlerden bir araya gelmiş halkın içinde kök salabilmiştir.
1453 yılında Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethettikten sonra, Ege Bölgesinde yaşayan Romaniot Yahudilerini İstanbul’a sürgün etmişti. İzmir’in de Yahudilerden tamamen bu tarihte boşaltıldığı tahmin edilmekte.
1492 yılından itibaren İspanya ve Portekiz’den gelen Sefarad Yahudileri ilk göç sırasında Selanik, Edirne, İstanbul gibi şehirlere yerleştiler. Ancak 16. yüzyıl sonunda, İzmir Limanının önem kazanmaya başlamasıyla bu şehre göçler başladı.
1521 tarihinde Osmanlıların Belgrad’ı ele geçirmesiyle burada yaşayan Yahudiler İzmir’e göç etti. Ayrıca 1539’da Macaristan fethedildikten sonra Macar Yahudilerinin bir kısmı da İzmir’e geldi.
Osmanlı duraklama devrine girerken, İzmir’in kaderi değişti ve 16. yüzyıl sonunda ticaret yolları ve ipek yollarının güneyden İzmir’e kayması ile İzmir adeta en altın dönemini yaşamaya başladı. 17. yüzyılda yine İzmir’e göç eden Konverso, Marrano Yahudilerin (İspanya ve Portekiz’de baskı görerek Hristiyan dinini kabul etmiş asla Yahudi dininden vazgeçmemiş Yahudiler) çoğu kendi ülkeleri ile olan ticaret bağlarını koparmadı ve böylece Osmanlı Yahudilerinin yaşamında ve özellikle İzmir’de çok önemli roller üstlendiler.
18. ve 19. yüzyılda Yahudiler çok büyük yangınlar, kolera ve veba hastalıklarına şahit oldu, ekonomik durum giderek bozularak zenginler ve fakirler arasında sınıf farklılıkları oluşmaya başladı. İmparatorluğun içindeki sıkıntılar, yeniçeri saldırıları ve isyanları, Yahudilerin de yaşam kalitesinde büyük düşüşlere sebep oldu; el sanatları, ticaret, kültür ve siyaset alanında büyük gerilemeler yaşandı. Bu yıllarda Rothschild, Montefiore, Cremioux gibi Yahudi toplumunun ileri gelen ailelerinin yardımıyla kurulan hastaneler, ihtiyar yurdu, Alliance Okulları Yahudilerin tekrar gelişip kendilerini gösterebilmelerine vesile oldu.
1914’te Osmanlı, 1. Dünya Savaşına girdiğinde İzmir Yahudileri tüm cephelerde savaştı ve binlercesi şehit düştü. Savaş ülkeye ve Yahudilere sefaleti getirdi ve geride binlerce yetim çocuk bıraktı. Kurtuluş Savaşı sırasında da Yahudiler büyük kahramanlıklar sergiledi.
1948’de İsrail Devleti’nin kurulmasının ardından İzmir Yahudilerinin büyük bir kısmı (10 bin kişi kadar) zaman içinde İzmir’den İsrail’e göç etti. Bugün İzmir’in Yahudi nüfusu 1100-1500 kişi kadardır.
İzmir sinagoglarını dolaşırken bize rehberlik eden, değerli bilgilerini paylaşan Sevgili Sara Pardo’ya çok teşekkür ederim.
Kaynak Kitap: Dünden Yarına İzmir Yahudileri, Sara Pardo
İzmir’deki sinagogların fotoğraflarını objektifimden görebilirsiniz.
