Bu yılın Nobel Ödülleri yine bilimdeki devrimlere verildi

TIP

Kime?

Jeffrey Hall, Michael Rosbash, Michael Young

Ne için?

Sirakidyen ritmi kontrol mekanizmaları 

Halk arasında biyolojik saat olarak bilinen organizmaların dünyanın 24 saatine ve dolayısıyla aydınlık-karanlık uyumunda etkili proteinleri araştıran ekip bir meyve sineğini inceledi. Biyolojik iç saatlerin uyku, davranış, hormon seviyeleri ve vücut sıcaklığına kadar bir çok kritik fonksiyonu bulunuyor. Üç bilim insanı belli bir proteinin geceleri yükselip sabahları düştüğünü gözlemlemelerinin ardından o proteinin şifresini oluşturan geni izole etmeyi başardılar. Nobel adayları arasında adı geçmeyen bu buluş bilim camiasında şaşkınlık yarattı. Ödülün daha çok adeta devrim yaratan genom düzenleme sistemi CRISPR’e gitmesi bekleniyordu. Ödülün sahiplerinden ailesi Nazi zulmünden kaçmış profesör Michael Rosbash Brandeis Üniversitesinde emekli olan Jeffrey Hall ile birlikte çalışıyor. Michael Young ise Rockefeller Üniversitesinde çalışmalarını paralel olarak sürdürüyor. Proje 1984’de başladığındaki rekabet son yıllarda işbirliğine döndü. 

FİZİK

Kime?

Rainer Weiss, Barry Barish, Kip Thorne

Ne için?

Kütleçekim dalgalarını gözlemleyen LIGO 

LIGO Gözlem Evi 4 kilometrelik birbirine dik iki boşluk tünelinden oluşuyor ve bunlar içinde ikiye ayrılan lazer ışınlarının bir uca gidip geri sekip buluşmasının interferemoter aletiyle ölçülmesinden yola çıkıyor. 2015 yılının eylül ayında iki büyük devasa kara deliğin çarpışmasından kaynaklı darbe uzayzaman örtüsünde dalgalanmalara sebep oldu. Bir protonun büyüklüğünün 10 binde biri kadar uzunluğundaki dalgalanma LIGO’da lazer ışıklarının aynı anda geri dönmemesi ile ölçülebildi. Böylece 1915’te Einstein tarafından öngörülen kütleçekim dalgaları ilk kez gözlemlenmiş oldu. Kütleçekim dalgaları ışık gibi bükülmediği için evren hakkında birçok gizemi çözebilir.

Yahudi olduğu için Nazilerden kaçan bir babanın oğlu olan MIT profesörü Rainer Weiss ödülün yarısını; ‘Interstellar’ adlı filme kara deliklerle ilgili danışmanlık yapan Kip Thorne ve Belaruslu Yahudi bir göçmen ailenin oğlu olan Cal-tech profesörü Barry Barish ise ödülün diğer yarısını aldı. Geçen yıl aynı ekip 21. yüzyılın Nobel’i  sayılan ve üç katı parasal değerdeki ‘Breakthrough Prize’ ödülünü almıştı. ‘Breakthrough Prize’ Yahudi Rus işadamı Yuri Milner’ın  öncülüğünde 2012’de kuruldu, sonraları Google’ın Sergey Brin’i ve Facebook’un Mark Zuckerberg’ini de bünyesine kattı.

 

KİMYA

Kime?

Jacques Dubochet,  Joachim Frank, Richard Henderson

Ne için?

Krio-elektron mikroskobunun geliştirilmesi 

Mikroskop yaşamın temel taşı olan biyomoleküllerin hızla dondurarak molekülün doğal şeklinin bozulmadan korunmasını sağladığı için daha doğru görüntülenmesini sağlıyor. Protein, DNA ve RNA’lar bu metotla üç boyutlu olarak yüksek çözünürlükte resmedilebilecek. Böylece hücre içindeki süreçler daha doğru şekilde deşifre edilebilecek ve hastalıklarla mücadelede çok daha etkin olunabilecek. Bu yılın Nobel Tıp Ödülü de şimdilik milyonlarca dolara mal olan bu cihazın kullanılması sayesinde kazanıldı.

1,1 milyon dolarlık ödül Lozan Üniversitesinden emekli biyofizikçi Jacques Dubochet, New York Columbia Üniversitesinden Joachim Frank ve Cambridge’de moleküler biyoloji laboratuvarında çalışmalarını yürüten İngiliz bilim insanı Richard Henderson’a verildi.

  

EDEBİYAT

Kime? 

Kazuo Ishiguro 

Japonya’dan İngiltere’ye göç etmiş bir ailenin çocuğu olan Kazuo Ishiguro için Nobel Komitesi, “Muazzam duygusal güçteki romanlarında o, dünya ile bağımız hakkındaki aldatıcı algımızın derinliklerini gösterdi” dedi.

Yazı stilinde Jane Austen ve Franz Kafka’yı andıran yazarın sekiz kitabının en bilinenleri ‘Günden Kalanlar’ ve bir distopya resmeden‘ Beni Asla Bırakma’. ‘Günden Kalanlar’ Emma Thompson ve Anthony Hopkins’in oynadığı Oscar ödüllü bir filme dönüştürülmüştü. Japonlar yazar Haruki Murakami’nin ödül alacağını düşünerek kutlamalar için toplanmışken Ishiguro için kutlama yapmış oldular. Bu yıl ödül alması beklenen bir diğer yazar ise Kanadalı Margaret Atwood idi. Atwood’un ‘The Handmaid’s Tale’ kitabından çekilen aynı isimdeki dizi Emmy ödüllerini süpürmüştü. İsrailli Amos Oz da bir diğer adaydı.

BARIŞ

Kime? 

Nükleer Silahların Tamamen Ortadan Kaldırılması İçin Uluslararası Kampanya ICAN 

Ne için?

Nükleer silahların herhangi bir kullanımının doğuracağı katastrofik sonuçlara dikkat çekerek, bu tip silahların kullanımının yasaklanması için bir antlaşmanın yapılması yolundaki çığır açıcı gayretlerinden dolayı ödüle hak kazanan ICAN’ın 101 ülkede 468 ortak kuruluşu bulunuyor. ICAN Türkiye’de de faaliyet yürütüyor.

 

EKONOMİ

Kime?

Richard Thaler

Ne için?

Davranışsal ekonomi

Chicago Üniversitesinden, Yahudi asıllı Profesör Richard Thaler, ekonomide karar alma mekanizmasına psikolojik varsayımları ekleyen davranışsal ekonomi alanının babası sayılıyor. Thaler’in çalışması, bireyin bilgisinin limitli olmasının ve irade gücünün az olmasının bireyin ekonomik kararlarını en az piyasa akıbeti kadar etkilediğini gözler önüne seriyor.

Thaler 2015 yapımı film ‘The Big Short’da Selena Gomez ile black-jack masasındaki sahnede kendini oynamış, bir oyunu beklenmedik şekilde kazanmanın bir sonraki oyunları da kazanmada etkili olduğunu anlatmıştı.