Bitcoin, Ethereum gibi kripto paralar ve madenciliği dünyada son zamanların yükselen trendi. Dijital para ve blok zincirler yeni çağın ödeme sistemleri. İyi de biz Superman’i sadece kriptonite hassasiyeti ile biliriz, kripto parayla alakası ne denirse hemen Gus Gorman’ı hatırlatalım. Yahu Gus da kim diyenlere not: Bilgisayar dehası Gus (Richard Pryor) bilgisayarda kodladığı bir yazılımla personelin maaş hesaplarındaki virgülden sonraki sentleri kendi maaş çekine aktaran kişi. Yani dijital ortamda kaydi parayı çoklamayı bulan ilk (sanal) kişi. Üstelik Superman 3’ün (1983) konusu yine Gus’un bulduğu sentetik kriptonit ile iş adamı Ross Webster’in Superman’i (Kal-El) alt etmek istemesi üzerine kurulu. Bakalım 1600’lerin başından beri bankacılık ve finansal sistemi(ni) kollayan merkez bankaları bu sentetik kendini çoklayan kripto paralara ne kadar karşı koyabilecek, merkez bankalarının senyoraj gelirleri de elinden giderse elde ne kalacak?
Konunun tarihçesi uzun ama söz verdik detaylı incelemeye. Lidyalılara kadar uzanmamız lazım paradan bahsedeceksek. Kripto parayı kim buldu derseniz işin ilginç yanı burada başlıyor. Satoshi Nakamoto adında hala muamma olan bir kişi olduğu iddia ediliyor. 2009 yılı kasımında ‘kriptografi e-posta listesinde’ ilk açık kaynak Bitcoin listesini yayınlamış bu arkadaşın linkteki makalesi* bizim köftemiz mantımız gibi meşhur. Kimileri Japon olduğunu iddia ediyor, kimileri İrlanda’da bir teknoloji öğrencisi olduğunu, kimileri de Avustralyalı iş adamı Craig Wright gibi kendisinin olduğunu. Farklı kaynaklarda farklı isimlere rastlamak mümkün; mesela George Washington Üniversitesinde Nick Szabo isimli bir akademisyen olduğu da yazıyor. Her kimse Robin Hood gibi zenginden alıp fakire veriyor desek değil, o zaman kim olduğunun da pek önemi yok, biz kaymağını yiyelim desek o da pek kolay değil. Çalışmadan, üretmeden, maden kazmadan kripto para sahibi de olunmuyor.
Kripto para nedir, ne değildir?
Anladığımız kadarı ile konuyu açıklarsak nedir bu kripto para? Öncelikle her sanal veya elektronik/dijital para veya kripto para bildiğimiz paranın veya birbirinin benzeri/muadili değil. Keza kripto paranın ağabeyi elektronik (sanal/dijital) para da yeni bir şey değil. Elektronik para kısaca elektronik devreler içinde (yongalarda) ikilik sayı düzeninde, 0 ve 1’lerden oluşan sanal maddi değerlerin kodlanmış hali. Her ne kadar henüz birçok merkez bankasının M1 gibi para tanımında veya analitik bilançosunda tanım veya değer olarak karşılığı bulunmasa da (Türkiye’de hala parasal taban, merkez bankası parası, emisyon vb. bir resmi tanımı yok, ilk (ve kısmen tek) tanımı ise finans doktoru bendenizin 2000 yılındaki Türkiye’nin ilk internet bankacılığı yüksek lisans tezinde yer aldığını belirteyim de en azından merkez bankacılığı(mız)nda elektronik paranın arz tanımı sahipsiz kalmasın. Elektronik para dünyada birçok ülkede olduğu gibi bizde de artık kanunen kabul edilen bir ödeme sistemi ve enstrümanı, BDDK tarafından lisanslanıyor, düzenleniyor ve denetleniyor. Ancak Bitcoin, Ethereum gibi kripto paralar bunun dışında. Üreticisi kim derseniz sisteme dahil olan herkes. Uluslararası talebi olan Bitcoin ve benzerleri, itibari para (fiat money) gibi birçok (sanal) paranın (dolar gibi) ikamesi olmaya başladılar. Hatta altının da rezerv olarak ikamesi olmaya başladığını söylemek mümkün. Haliyle resmi kabul görmediği için bizde yasal muhatabı kim bilinmiyor. Bitcoin almak, satmak için sitesinde yer alan piyasalarda** (exchanges) hesap açıp işlem yapmak mümkün veya aracılar üzerinden temini/işlemi mümkün. Dolayısı ile borsa ve aracı kurum deyince akla SPK geliyor ama muhatap o da değil. Ödeme sistemleri denince akla TCMB geliyor ama o da diğer merkez bankaları gibi topa henüz girmedi, dolayısı ile BTC kodu ile Bitcoin temini/işlemi şu anda serbest durumda. Tabii, volatilitesi yüksek bu kripto paraya ve benzerlerine yatırım yapın şeklinde bu haberimizin asla bir yatırım danışmanlığı ve önerisi olarak görülmemesi gerektiğini hatırlatmamız lazım. Yenilenmesi planlanan 32 Sayılı Türk Parası Kıymetini Koruma hakkındaki karar kapsamında bu konu da ele alınır mı bilinmez ama başta Uluslararası Ödemeler Bankası olmak üzere küresel regülatörlerde kripto parada henüz bir konsensüs yok. Tek bilinen tezgâh üstü bir piyasa/borsa ve ürün var.
Kripto para nasıl çalışır?
Özetlemeye çalışırsak, belirli bir kodlama mekanizması ile oluşan kripto bloklarının sisteme üye kullanıcılar, madenciler tarafından şifreli bir şekilde oluşturulması, kronolojik olarak işlenmesi ve geriye dönük olarak değiştirilememesi ile oluşan bir değer zinciri. Bu şekilde tek bir kişiye veya tarafa ait olmaması ile bağımsız yürüyen şifreli bir blok yapısı ile herkes blok sisteminin içinde dijital imzalı işlem yaparak sistemin güvenliğinden emin olur. Sisteme dahil olan madenciler üretimde bulunurken bu kripto kurallar silsilesine uyarak sistemin devamlılığını ve güvenliğini sağlarlar. Açık kaynak kod olması ile isteyen herkes Bitcoin elde etmek için işlemci cihazı (bilgisayar) üzerinden sisteme üye olabilir. Bitcoin cüzdanı ile de saklama, veri (ödeme) transferi gibi işlemler gerçekleştirilebilir. İşlemler esnasında bir işlem ücreti doğmaktadır. Son günlerde bu işlem ücretinin artması ile madenciler arasında bir anlaşmazlık olmuş ve Bitcoin’in bölünmesi gündeme gelmişti. 2.000 doların altına bir anda düşen Bitcoin madenciler ilgili protokolde anlaşınca şu anda tekrardan 2.770 dolar seviyelerinden işlem görüyor. Her işlem tüm kullanıcılar tarafından anında bloklarda görülebiliyor. Bitcoin’i cazip kılan özellik bağımsız üretiminin yanında 21 milyon adet ile arzının kısıtlanmış olması. Yani sitesinde iddia edildiği üzere enflasyon yaratma özelliği yok. Bu nedenle arzı kısıtlı olduğu için de altının yerini zorluyor. Cazibesini yükselten en önemli olay Güney Kıbrıs battığında, mevduatlara vergi ve transfer sınırı geldiğinde paralarını yurtdışına kaçırmak isteyenlerin Bitcoin tercih etmesiydi. Bu sıralar ise hızla artan fiyatı onu daha çok gündeme taşıyor. Bitcoin alıp satmak için madenci olmaya gerek yok ancak madenci olmanın farklı şartları var. Detaylı bilgi ise bitcoin.com adresinde. Bitcoin’i kendi özel ATM’lerinde paraya çevirmek mümkün ama birçok ülkede ATM’si yok. Elektronik ticarette veya üye işyerlerinde e-cüzdandan farklı para birimlerine çevirmeye yönelik kullanımları gün geçtikçe artıyor.
Kripto(n)lu Ethereum?
Vitalik Buterin isimli (dört) kişi tarafından Bitcoin’den daha gelişmiş bir blockchain (blok ağı, zinciri) olarak lanse edilen bir kripto para Ethereum. Litecoin diye üçüncü kuşaktan Bitcoin gibi kuzeni var. Nette konuyu şöyle özetlemişler. Bitcoin altın ise Litecoin gümüş, Ethereum ise petroldür.
Günlük hayatımızda Kripto(n) para gezegeninde daha böyle çok karaktere rastlayacağımız kesin. Daily Planet’te yazımızın bugün de sonuna geldik, şimdi yazarın biraz işi var, telefon kulübesinde acil bir telefon açması gerekiyor. Bu konu hakkında daha fazla detay gerekirse mesaj yazabilir veya Lois Lane’i arayabilirsiniz. Sensei Satoshi Nakamoto da olur.
* https://bitcoin.org/bitcoin.pdf
**https://www.bitcoin.com/buy-bitcoin
