Adım adım Yom Kipur 5777-2016

Erev Yom Kipur-9 Tişri, Bu yıl 11 Ekim Salı

Nazlı DOENYAS Kavram
6 Ekim 2016 Perşembe

 

*Selihot: Yom Kipur’dan hemen önceki sabah, yine gün ağarmadan önceki saatlerde yapılır.

*Yemek mitsvası: Kipur’dan önceki gün ziyafet gibi yemek ve içmek kuralı vardır. Bunları bu kurala uyma niyetiyle yapan kişi, bu günde de oruç tutmuş gibi kabul edilir. Ziyafet gibi yemek ve içmenin amacı, orucu daha rahat geçirmek için olsa bile, bu yemek, mitsvayı yerine getirme hazırlığı olduğu için, başlı başına bir mitsva sayılır.

*Mikve: Yom Kipur’dan önceki gün Mikve’ye (Dini kurallara göre tabii sularla hazırlanmış arınma havuzu) girme âdeti vardır. Bunun sebebi, yılın en kutsal gününe, dini olarak arınmış olarak girmektir. Diğer bir sebebi ise, mikveye dalıp, yeni doğmuş bir insan olarak çıkmaktır. Aynen teşuva yaptıktan sonra yeni bir insan olarak hayatımıza devam etme niyetinde olmamız gibi.

*Kalbini kırdıklarımızdan samimiyetle özür dilemek: Aslında bunu günlük hayatımızın bir parçası yapmaya bir alışabilsek, hem kendimizin hem de etrafımızdakilerin hayatını daha rahat, daha içten, birbirimizle daha bağlantılı bir hale getirebiliriz. Elul ayından başlayarak Tanrı’ya karşı yapmış olduğumuz hataların farkına varıp bunları samimiyetle kabul edip, bir daha tekrarlamamaya niyet ederek, teşuva yapmaya başladık. Yahudi geleneklerine göre, Tanrı, başkalarına karşı işlediğimiz günahlarımızı, ancak o kişi bizi bağışladıktan sonra affeder. Bu yüzden Elul ayından beri yaptığımız/yapmayı düşündüğümüz/nedense sürekli ertelediğimiz, hayatımızdaki kişilerle aramızda geçmiş kırgınlıklar, yapmış olduğumuz hatalar, sebep olduğumuz üzüntüler için, o kişilerden özür dilemek ve bizden özür dileyenleri affetmek için Erev Yom Kipur, çok uygun bir zamandır.

Toplu bir özür mesajı yollayarak değil,  bize kırıldığını bildiğimiz kişilerle direkt temasa geçip mertçe onları kırdığımız için özür dilemeliyiz.

Özellikle bu dönemde, bizi herhangi bir şekilde kırmış olan kişileri de kendi içimizde affetmek, uygun bir davranış olur.

İdeal olarak bunu aslında her gün ve içtenlikle yapmayı başarabilsek ne güzel olur. Akşamları yatmadan önce söylenen Şema’dan önceki kısa bölüm, her gün ve özellikle bu gün, içimizi daha huzurlu hale getirecek çok anlamlı bir af ifadesi içeriyor: “Evren’in Efendisi, beni kızdıran ya da kıran, bana karşı günah işleyen, fiziksel olarak ya da parasal olarak bana zarar veren, onurumu kıran, bana ait olan şeylere kötülük eden herkesi bağışlıyorum. Yanlışlıkla ya da bilerek, isteyerek ya da istemeden, sözcüklerle ya da başka hareketlerle. Kimse benim yüzümden cezalandırılmasın.” (Devamı: GÖZLEM Sidur kol Yaakov s.970)

*Seuda Hamafseket: Akşamüstü ‘Oruca Başlama Yemeği’, özenle hazırlanmış ve zengin yemeklerle donatılmış bir sofrada yenilir.

 *Yom Kipur onuruna mumların yakılması: Güneş batmadan önce bayram şerefine mumlar yakılır: “Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Aşer Kideşanu Bemitzvotav Vetzivanu Leadlik ner şel Yom Hakipurim- Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve Yom Kipur mumlarını yakma mitsvasını veren, Evren’in Efendisi Tanrı’mız, Sen Mübareksin.”

Mumlar yakılmadan yemek ve sonrasında çay kahve vb bitmiş olmalıdır.

Çocukların kutsanması: Yom Kipur’da sinagoga gitmeden önce, artık günün kutsallığı başladığı ve merhamet ve bağışlayıcılık kapıları açıldığı için, anne ve babaların, çocuklarının başının üzerine ellerine koyarak onları kutsaması ve çocuklarının hayat başarısı için dua etme adeti vardır. (Duaların tam metni ve Türkçe açıklamaları-KİPUR s.46- Gözlem yayınları-www.gozlemkitap.com)

Yom Kipur yasakları: Şabat’ta yasak olan her şey, Yom Kipur’da da yasaktır. Buna ek olarak yaklaşık 25 saat boyunca yemek, içmek, soğuk suyla da olsa yıkanmak, ağzı çalkalamak eşler arası ilişkide bulunmak, vücuda ferahlatıcı losyonlar sürmek, deri ayakkabı giymek yasaktır (deri kemer kullanılabilir).

*Arvit: Akşam duasında sinagog beyazlara bürünür. Normalde akşam duası sırasında takılmayan talletler, bu akşam takılır.

Tallet mitsvası sadece gündüz uygulandığı için, güneş battıktan sonra sinagoga gelen bir kişi, tallet berahasını söylemez.

*Kal Nidre: Arvit duasının en benzersiz özelliği, Kal Nidre-‘Bütün Vaadlerim’ duasıdır. Bu dua ile, vaat ettiğimiz ve sene içinde gerçekleştiremediğimiz bütün sözlerin iptalini dileriz. Bu sözler, sadece insanın Tanrı’ya karşı verdiği sözler için geçerlidir. Kal Nidre duası ile gerçekleştiremediğimiz vaatlerimiz, adaklarımızın iptal edilmesini dilerken, ağzımızdan çıkan kelimelerin ne kadar önemli olduğunu bir kez daha idrak ederiz. “Tanrı, adamı toprağın tozundan şekillendirdi ve burun deliklerine bir yaşam nefesi üfledi. İnsan, böylece yaşayan bir canlı haline geldi. (Bereşit 2:7)” Onkelos ‘yaşayan’ canlıyı, ‘konuşan insan’ olarak yorumlar. İnsanı, diğer canlılardan farklı olarak tanımlayan, konuşma yeteneğidir. Hayvanlar da birbirleriyle seslerle iletişim kurabilir, ama insanın benzersizliği, sözlü iletişimi, boş gevezeliğin üzerine yükseltebilme becerisinden gelir. Bu bağlamda laşon ara yaptığında, gerçek olmayan şeyler konuştuğunda, uygunsuz kelimeler kullandığında, kişi, varoluşunun esasını ihlal etmiş olur.

Kal Nidre duasının başka bir özelliği, İspanyol Engizisyonu sırasında ölümden kurtulmak için din değiştirmiş gibi gözüken ama ait olduğu Yahudiliğin gereklerini gizlice yerine getirmeye devam eden konverso-marano’ların, teşuva-özüne dönüş zamanı olan Yom Kipur’da sinagoga gelip Yahudi toplumuyla hep birlikte dua edip yıl boyunca yaptıkları için Tanrı’dan af dilemeleriydi. Duada yer alan; “Kutsal Tanrı’nın Adına ve bu kutsal cemaatin adına, günah sahiplerinin bizimle dua etmelerine izin veriyoruz” kısmının söylenme sebebi de budur.

Ehal’deki tüm Sefer Tora’lar çıkarılır. Sefer Tora tutan iki kişi ve hazan, vaatleri iptal etme yetkisine sahip olan Bet Din’i temsil eder. Kal Nidre bu akşam ‘üç kez’ tekrar edilir. Önce yavaş bir sesle okunan Kal Nidre, her seferinde ses biraz daha yükseltilerek,  yürekten gelerek samimiyetle okunur. Şeeheyanu berahası söylenir.

Ardından Anoten duası ile Türk Hükümeti’nin, Türk Cumhurbaşkanı’nın kutsanması, korunması, kötülüklerden sakınması, onlara yardım etmesi, onları yüceltmesi ve onları çok yüksek mevkilere getirmesi, onları tüm beladan ve acıdan sakınması için Yüce Tanrı’ya dua edilir. (Kipur s.70-Gözlem Yayınları-www.gozlemkitap.com )

*Şema: Akşam duasının başka bir özelliği, sene içinde her sabah ve akşam söylediğimiz Şema duasının, her zaman içimizden söylediğimiz “Baruh şem kevod malhuto leolam vaed” kısmını bütün Yom Kipur süresince yüksek sesle dile getirmemizdir. Bunun için midraşik, mistik ve tarihi olarak üç sebep gösterebiliriz. Midraşa göre, Yaakov ölüm döşeğindeyken oğulları yatağının etrafında toplanır, geçmişte aralarında yaşamış oldukları kırgınlıkları geride bırakarak bir araya gelir. Yaakov, içlerinden herhangi birinin Tanrı inancından ayrılabilme olasılığı düşüncesiyle endişelidir. Çocukları, Yaakov’un diğer ismi olan İsrael’i kullanarak: “Şema İsrael Ad. Elo-enu, Ad. Ehad” diye hep bir ağızdan ona güven verir. Nasıl ki sen sadece Ad.’a inandıysan, biz de aynı şekilde sadece ve yalnız Ad.’a inanıyoruz diyerek Yaakov’u rahatlattıklarında, Yaakov da huzur ve şükran içinde; “Baruh şem kevod malhuto leolam vaed” diye cevap verir. Bu akşam sinagog bizler, Yaakov’un çocukları ile doluyken, biz de birbirimizle olan kırgınlıklarımızı, kızgınlıklarımızı geride bırakıp bir bütün olarak bulunuyoruz ve aynı huzur ve şükranla aynı sözleri seslendiriyoruz.

Mistik açıklamaya göre, Moşe Rabenu, Tora’yı alırken meleklerin bu bölümü söylediğini duyar. Fakat bu kısım Tora’da yazılı olmadığı için gelecek nesillere, bu kısmı içlerinden söylemelerini öğretir. Yom Kipur’da yeme, içme ve bazı fiziksel aktivitelerden uzak, bizler de birer melek gibi olduğumuz için, bu sözleri yüksek sesle dile getirebiliyoruz. Tarihi olarak bakıldığında ise, Kusal Tapınak Bet Amikdaş zamanında, “Baruh şem kevod malhuto leolam vaed” kısmı, toplum tarafından, Amen yerine söylenirdi. Yıl boyunca Bet Amikdaş’ı hatırlayarak bu kısmı içimizden söylüyoruz. Yom Kipur’da hep beraber eski zamanlarda Koen Gadol’un liderlik ettiği Yom Kipur Tapınak ibadetini, sanki oradaymışız gibi benzer şekilde canlandırdığımız için, yine o zamanlarda Tapınak’ta olanların yaptığı gibi sesli olarak söylüyoruz. R. Joseph Soloveitchik dördüncü bir sebep daha gösterir: Yom Kipur’daki Şema’nın okunması, davar şebikeduşa-yani yerine getirilmesi için minyan gerektiren kutsal bir eylemdir çünkü Bet Amikdaş zamanında Koen Gadol, Şema’nın ilk cümlesini, Tanrı’nın Kutsal İsmini kullanarak söylerdi. Bir davar şebikeduşa için, töreni yöneten kişinin her zaman genel bir davet dile getirmesi, orada bulunan topluluğun da buna cevap vermesi gerekir. O yüzden “Baruh şem kevod malhuto leolam vaed” kısmı, topluluk tarafından hazana cevap olarak söylenir.

Yom Kipur-10 Tişri

Bu yıl 12 Ekim Çarşamba

*Netila: Sabah yataktan kalkınca eller her günkü gibi Netila ile ama su, sadece parmakların el ile birleştiği ilk eklem yerine gelecek şekilde yıkanır, el kısmı yıkanmaz, yüz yıkanmaz, ağız çalkalanmaz.

*Birkot Aşahar: Yom Kipur’da deri ayakkabı giyme yasağı olduğu için, Birkot Aşahar-Sabah Duaları’ndaki şu kısım söylenmez:  “Baruh Ata Ad. Elo-enu meleh Aolam .şeasa li kol Tsorki- Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evren’in Kralı, bütün ihtiyaçlarımı karşılayan.”

*Sinagog: Bu gün, deri ayakkabı giyilmez. Bir yandan saflığı, arınmayı, melekleri, bir yandan da kefeni simgeleyen beyazlar giyilerek sinagoga gidilir ve günün tamamı sinagogda ibadet ederek geçirilir.

*Viduy-Al Het: Gün boyu süren ibadet sırasında çoğul olarak yapılan itiraflar Viduy ve Al Het defalarca tekrar edilerek, günahlar için af dilenir. Viduy okunurken, ayakta baş eğik olarak durulur. Her günah itiraf edilirken sağ elle göğsün üstüne hafifçe vurulur. Bu itiraflar hep ‘çoğul’ olarak yapılır. “Yalan söyledik, ihanet ettik, vb”. Buradaki amaç, her Yahudi’nin birbirinden ve birbirinin işlediği günahtan sorumlu olduğunu vurgulamaktır.

*Minha-Yona’nın Kitabı: Öğleden sonra Minha  duasında, Tanrı’dan kaçılamayacağı ve Teşuva yapıldığı takdirde bütün bir günahkar şehrin bile Tanrı’nın Affı’na kavuşabileceği mesajını veren Yona’nın kitabı okunur.

*Neila: Sadece Yom Kipur’a has olan Neila-Kapanış duası, Minha’dan sonra gün batmasına yakın söylenir. Kapanış, hem Kutsal Tapınağın kapanışını, hem de Yom Kipur’un sonuna yaklaşıldığı için dua kapılarının kapanmasını simgeler. Roş Aşana’da ilahi mahkeme tarafından verilen kararlar artık mühürlenmektedir, bunu idrak eden kişi daha büyük bir bağlılık, konsantrasyon ve yoğunlukla dua eder. Neila süresince Ehal’in kapıları açıktır. Af dilenen pişmanlık duaları Selihot ve ‘Babamız, Kralımız’ anlamına gelen Avinu Malkenu duaları bu bölümde de okunur.

*Neila’dan sonra çalınan Şofar (bu yıl saat 18.55), ve coşkuyla hep birlikte söylenen Şema İsrael Ad.Elo-enu Ad.Ehad- Dinle İsrael, Ad.Tanrı’mızdır, Ad.Tek’tirsözleri ile duanın sonuna gelinir.

** Oruç, şofardan sonra değil, Arvit duasından sonra yapılan Avdala’dan sonra açılır.

*Birkat Alevana: İstanbul Sefarad gibi başka bazı cemaatlerin geleneklerine göre Arvit çıkışında “Birkat Alevana-Ay Duası” okunur.

*Suka: Yom Kipur çıkışı, vakit geçirmeden, dört gün sonraki Sukot Bayramı için Suka yapma hazırlıklarına başlanır. Böylece hiç ara vermeden, bir mitsvadan diğer bir mitsvaya geçilmiş olunur.

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla; GÖZLEM Kitap’tan El Gid Para El Pratikante, Kipur, Sidur kol Yaakov, Gateway to Judaism, bunlara ek olarak Yom Kippur-It’s Significance, Laws and Prayers, Every Person’s Guide to High Holy Days, 60 Days-A Spiritual Guide to the High Holy Days, Rosh Hashanah-Yom Kippur Survival Kit, Kutsal Kitap, Sacred Seasons, Twerski Machzor, The First Ten Days, The Koren Yom Kippur Mahzor, Yahudilikte İbadet kitaplarından ve www.chabad.org; www.jewfaq.org;www. judaism.about.com; www.torah.org; www.myjewishlearning.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi rabilerine başvurması gerekir.

 

 

Tallet mitsvası sadece gündüz uygulandığı için, güneş battıktan sonra sinagoga gelen bir kişi, tallet berahasını söylemez.

 

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.