İsrailli yazar Amos Oz, kızı Fania Oz Salzberger’in rol aldığı belgeseli izleyince şaşkına döndü. Çünkü kızı babasına sürpriz yapmış, yazarın annesinin Ukrayna’daki ayakizlerini sürdüğü, ailesinin geçmişini özetleyen bir belgeselin hazırlanmasına ön ayak olmuştu
Oz ve sol tarafında oturan eşi Noa
Dünyaca ünlü İsrailli yazar Amos Oz, 2002 yılında yayınlanan ve ülkemizde (‘Aşk ve Karanlık’ adıyla) Türkçe’ye çevrilen ‘A Tale of Love and Darkness’ adlı kitabında, Volyn’e (Volhynia) dayanan aile kökenlerinin öyküsünü konu edinmişti. Yazarın kızı, Hayfa Üniversitesi öğretim üyesi tarihçi Fania Oz-Salzberger (iki yıl önce gerçekleşen Limmud’un konuğu olmuştu) Ukrayna’nın kuzey batısındaki, İkinci Dünya Savaşı öncesinde 350 binden fazla Yahudi nüfusuna sahip bölgeye yaptığı geziyi belgeledi.
Sürpriz belgeseli eşi Nily Zuckerman, kuzenleri Yigal ve Ephraim, Yahudi yardımsever Matthew Bronfman eşliğinde izleyen Amos Oz, kızı Fania Oz-Salzberger’in babaannesinin, yani Oz’un annesinin Rovno (günümüzde krayna’da Rivne) kentindeki ayak izlerini sürmesini şaşkınlıkla seyretti.
Filmde Fania Oz-Salzberger, Oz’un çocukluğunda annesinden ve yakın akrabalarından duyduğu ancak hiçbir zaman görmediği, hayalinde canlandırıp yaşatmaya çalıştığı mekanlarda görüntülenmekte. Amos Oz en nihayet Rivne’nin yerel okulu Tarbut’da İbranice eğitim gören ve yaşadıkları toprakları İngiliz mandası altındaki Kutsal Topraklara göç etmek amacıyla terk eden üç kızkardeşin anı ve betimlemelerine dayanarak ‘A Tale of Love and Darkness’i kaleme almıştı.
Amos Oz, (o dönemde Amos Klausner) İngiliz mandası altındaki Kutsal Topraklarda 1939 yılında doğdu. Ailesi evde İbranice konuşmadığı halde, İbranice küçük Oz’un konuştuğu lisan, genç Oz’un kendine yeni bir isim seçtiği lisan, yetişkinliğinde yazdığı, ünlü bir yazar olmasına olanak sağlayan lisan olmuş, eserleri Arapça’dan Çince’ye onlarca lisana çevrilmişti.
Annesinin yaşadığı kenti hiçbir zaman ziyaret etmemiş olan Amos Oz, Lviv kentinde düzenlenen Limmud etkinliğinde, ekranda kızı Fania’nın Rivne’yi gezerken çekilmiş görüntülerini izledi. Fania, kasım sonunda gerçekleşen Limmud’a babası ile birlikte kaleme aldığı ‘Jews and Words’ adlı kitap konusunda konuşmak üzere davet edilmişti. Konferans sonrasında Oz-Salzberger, yine kendisi gibi tarihçi olan David Assaf ile birlikte Yahudilerin bir zamanlar yaşadıkları yerleri gezmiş, o doğmadan birkaç yıl önce intihar ederek hayatına son veren babaannesinin gençliğini yaşadığı, eğitim gördüğü mekanlara nostaljik bir ziyarette bulunmuştu. Yazar Amos Oz ekranda kızının, annesi Fania Mussman ile iki kız kardeşi Sonia ile Chaya’nın doğup büyüdükleri Dubinska Sokak 14 numaradaki evi ziyaret etmesini izledi. Evin bir duvarında Mussman ailesinin orada yaşadığını belirleyen bir levha var. Amos Oz ekranda, annesinin İbranice eğitim gördüğü Tarbut okulunun, kent sinagogunun, 1942 yılının kasım ayında 20 bin Rivne Yahudisinin iki gün boyunca kurşunlanarak öldürüldüğü Sosenki ormanının görüntülerini ilk kez ve heyecan içinde izledi.
Limmud fotoğrafçısı Eli Mandelbaum’un çekimlerini yaptığı film, Fania Oz-Salzberger’in günümüzde Rivne kentinde yaşayan Yahudilerle, civar kent ve kasaba sakinleriyle yaptığı söyleşileri de içermekte.
Film gösterimi sona erdiğinde Amos Oz ayağa kalkarak orada bulunan seyircilere hitaben kısa bir konuşma yapmak istediğini söyledi.
“Kalbimi ve ailemin kalbini sımsıcak ısıttığınız için teşekkür ederim. Düzenlenen bu gezi için, Dubinska Sokağı’ndaki eve ailemizin anısına plaket yerleştirilmiş olmasından dolayı teşekkür ederim” sözlerini İngilizce ve İbranice olarak söyledi.
Oz sözlerini şöyle sürdürdü: “Üç kız kardeş kitabın 150 sayfasının yazarları oldular aslında. ‘A Tale of Love and Darkness’in bu 150 sayfası günümüzde var olmayan bir zamanların Rovno’sunu anlatır. O sayfalar bana ait değildir. Ben sadece aracıydım. Onlar çocukluk hikayeleri kitaba yansımış teyzem Sonia, teyzem Chaya ve annem Fania’ya ait. 150 sayfanın yazarları bu üç kız kardeşti. Biz çok küçük bir aileydik. Oysa Rovno’daki ailemiz çok genişti. Ne yazık ki onlarcası Sosenki’de öldürüldü.”
Limmud yöneticilerine bu çok anlamlı anının hazırlanmasına önayak olmasından dolayı teşekkür eden Amos Oz, “Ailemin gelecek nesilleri için bu filmin çok değerli bir anı olacağına eminim” dedi.
‘A Tale of Love and Darkness’ romanı bilindiği üzere bir Hollywood prodüksiyonu olarak sinemaya aktarıldı. Natalie Portman’ın yönetmenliğini yaptığı filmde yazar Amos Oz’un annesi Fania Mussman rolünü yine Portman canlandırdı.
