Prag’ın tartışmalı başhahamının ardından…

Prag Başhahamı Karol Sidon’un görev süresi, kentin Yahudi toplumunun dinine geleneksel olarak bağlı ve etkin kesiminin sayılarının giderek arttığı bir dönem oldu. Post komünist dönemin ilk Prag başhahamı, eski muhalif, dini inançların bastırıldığı onlarca yılın ardından Çek Yahudiliğinin yeniden uyanışını simgelemekteydi

Nelly BAROKAS Kültür
3 Eylül 2014 Çarşamba

“Altschul’s Method” adlı kitap geride bıraktığımız mart ayında Çek Cumhuriyeti kitapevlerinin raflarına yerleştiğinde bilimkurgu, tarih ve Yahudi mistisizmi öğeleri ile harmanlanmış siyasi ve psikolojik bir roman olarak beğeni ile karşılandı.

Ancak bir hafta sonra kitabın yazarı Chaim Cigan isminin aslında, Prag’ın uzun yıllardır başhahamlığını yapan Karol Sidon’un rumuzu olduğunun açıklanması bu ülkenin edebiyat dünyasında sansasyon yarattı.

Baş haham Sidon yaptığı açıklamada rumuz kullanmasının sebebinin edebi çalışması ile Prag Yahudi Cemaati’ndeki görevleri arasında bir sınır çizmeyi amaçlaması olduğunu söyledi.

Karol Sidon’un planladığı tarihten önce, geçtiğimiz haziran ayında dini görevini terk etmesinin nedeni belki de edebiyat tutkusuydu. Görevden ayrılmasının asıl sebebinin üçüncü eşinden boşanması ve Yahudiliğe geçen eski öğrencilerinden biri ile nişanlanması olabileceği de söylenmekte.

Rabi Karol Sidon’un görevinden ayrılması, Prag Yahudi Cemaati için bir dönemin kapanması anlamını taşıyor. Post Komünist dönemin ilk Prag başhahamı, eski muhalif bu kişi, dini inançların bastırıldığı onlarca yılın ardından Çek Yahudiliğinin yeniden uyanışını simgelemekteydi.

Prag Yahudi Cemaati’nin eski başkanı Charles Wiener,“Onun göreve gelişi toplum için çok büyük önem taşımaktaydı. Çekoslovakya’daki tüm kurum ve kuruluşlar Komünizmin ve işbirlikçilerinin gölgesi altındaydı. Günün birinde işbirliği yapmamış, hatta bu yüzden Komünist yönetim tarafından ülkeden kovulmuş bir kişi çıkageldi” demekte.

72 yaşındaki Rabi Sidon bilge tavrı, keskin mizah duygusu ile tanınıyor. Bir Ortodoks Yahudisi olarak tüm enerjisini Prag’ın laik Yahudilerini dine yaklaştırmaya harcadı. Sidon’un görev süresi, kentin Yahudi toplumunun dinine geleneksel olarak bağlı ve etkin kesiminin sayılarının giderek arttığı bir dönem oldu. Ama 22 yıllık görev süresinde ona karşı eleştiriler de eksik değildi.

Komünizme karşı duruşun simgesi

22 yıl Çek Cumhuriyeti başhahamlığı yapan Karol Efraim Sidon, roman ve oyun yazarı kimliği ile de tanınıyor. Prag Müzik ve Sanat Akademisi’nde eğitim gördü ve yazarlığa film senaryoları, Çek halk radyosu için kısa piyesler yazmakla başladı. 1968’de ilk romanı “Dream about my father” yayınlandı. Roman, yazarın Terezin gettosunda öldürülen Yahudi babası Alexander Sidon’suz büyümüş olmanın sancısını yansıtır.

1942 yılında Prag’da doğan Karol Sidon’un Yahudiliğe dönüşü çok basit olmadı. Hıristiyan bir anne ile 1944’de Terezin temerküz kampında öldürülen Yahudi bir babanın çocuğu olan Sidon, 1978 yılında Yahudiliğe geçti. Birçok aydının imzaladığı Charter 77 adlı Çekoslovakya insan hakları manifestosuna imzasını atmasının ardından Sidon, üzerinde Komünist rejimin gizli polisinin ağır baskısını hissetti.

Saygın bir yazar ve geleceğin devlet başkanı olacak Vaclav Havel’in yakın dostu olan Sidon, Almanya’da sürgünde bulunduğu yıllarda Heidelberg’de Yahudilik Eğitimi gördü.

Sidon’un mevcut rejimin karşıtı dostları ve entelektüel arkadaşları 1990’da kendisinden başhahamlık görevini üstlenmesini istediler. Bu teklifi kabul eden Sidon, Prag’a kesin dönüş yapmadan önce, Ortodoks bir din adamı statüsünü kazanmak amacıyla Kudüs Ariel Enstitüsü’nde eğitim görmek üzere İsrail’e gitti.

İsrail’deki dini eğitimi sırasında, kırk yıllık Komünist dönemin ardından Prag Yahudi Cemaatine yeniden dini kimlik kazandırmak, Yahudi dini kuralları Halaha’ya bağlı bir yaşam tarzı oluşturmak için stratejiler planladı. Komünizmin düşmesinden üç yıl sonra 1992’de Prag’ın ve dönemin Çekoslovakya’sının başhahamı oldu.

Halkın gözünde Sidon, kısa zamanda Çek Yahudileri için yeni bir yaşamın ve Komünizme karşı duruşun bir simgesi haline geldi. Fakat yeni başhahamın yaklaşımı cemaatin bazı kesimleri tarafından tepki ile karşılandı.

Bir Holokost kurtulanı olan Michaela Vidlakova; “Bizi ortodoks kalıplara sokmaya çalıştı, bu nedenle bazılarımız uzaklaştı” sözleri ile bu durumu ifade etmekte.

Sidon, Ortodoks Yahudiliğini benimsemeyen Prag’ın liberal Yahudileri ile, babaları Yahudi olup, anneleri Yahudi olmayan kişilerlerle sürekli çatıştı. Başhaham Sidon ile 2001’de Yahudi toplumu başkanlığına seçilen Tomas Jelinek arasındaki sürtüşmeler ve gerilim devam etti.

Başhahamlık görevi boyunca Rabi Karol Sidon birçok dini kitabı tercüme ederek Çek lisanına kazandırdı. Prag’da bünyesinde yuva, ilk, orta ve liseyi barındıranLauder Okulu’nu gerçeğe dönüştürdü.

“In the Shadows of the Holocaust and Communism: Czech and Slovak Jews Since 1945” kitabının yazarı Alena Heitlinger; “Rabi Sidon toplumu daha görünür kılarak ve ülkenin yeni demokratik hükümetleri ile iyi ilişkiler kurarak çok önemli bir rol üstlenmiş oldu” demekte. Heitlinger aynı zamanda, Sidon’un Ortodoksluğa odaklanması nedeniyle, bunun dışında kalanlara dışlanmış hissi verdiğini de vurguladı.