Esaret evinden kurtuluşun bayramı: PESAH

Bayramın spritüel gelişmeyle paralellik göstermesi, ilk iki akşam geleneksel ve sembolik yiyeceklerle donatılan görkemli bayram masası, bayrama özgü yapılan özel yemekler, Agada okunurken etrafı saran teatral ambiyans ile Pesah Bayramı’nın Yahudi takvimindeki bayramlar arasında farklı bir yeri vardır.

 

Pesah Hazırlıkları

Pesah kuralları çok detaylı ve karışık olduğundan dolayı, hahamlar, Pesah hazırlıklarına bir ay önceden başlanılmasını tavsiye etmişlerdir. Sonraları, Rabi Şimon ben Gamliel, bu süreyi iki hafta olarak kısaltmıştır.(Talmud Pesachim 6a). Pesah’ın iki hafta öncesinden Pesah gününe kadar yapılan hazırlıklar:

1) Kaşer LePesah Alışveriş- Türkiye’de hahambaşılık denetiminde, Pesah süresince yenmesi uygun olan yiyecek maddelerinin üzerinde “Kaşer LePesah” ibaresi bulunur ve hahambaşılığın onayı olan yerlerde satılır. Bu yerlerin bilgisi için hahamlara başvurulması yeterlidir. Bayram süresince gereken matza, matza unu, peynir, şarap vb gibi yiyeceklerin alınıp, hamets ile temas etmeyeceği bir yerde saklanması gerekir.

2) Evin Hamets’den Temizlenmesi- Pesah’tan önce, evlerin, işyeri ve arabaların titizlikle temizlenerek her türlü hametsten (Pesah süresince yenilmesi ve barındırılması yasak olan yiyecek ve içeceklerden) arındırılması gerekir. Pesah’tan bir gece önce (bu sene 17 Nisan Pazar gecesi) Bedikat Hamets; aile fertleri bir araya gelerek evde mum ışığında hamets araması yapar. Aramadan önce geleneksel olarak, evin hanımı 18gramdan küçük, on adet ekmek parçasını, kırıntı yayılmasını önlemek için kağıda sararak, evin çeşitli yerlerine gizler. Mum ışığında arama sırasında bu parçalar bulunur, bir kaba konulur. Bu parçalar ertesi sabah yakılır veya bir torbaya konulup çöpe veya denize atılır ya da toprağa gömülür.

3) Mutfak Eşyalarının Pesah’a Hazırlanması- Eğer Pesah’a ait özel takımlar yoksa mevcut kap kacağın, çeşitli yöntemlerle Pesah için hazırlanması gerekir. Metal ve tahta kaplar ‘sıfırlanabilir’. Sıfırlama işlemi, ızgara, şiş, vb için Libun- ateşte kor hale gelene kadar tutarak yapılır. Çatal, kaşık, tencere vb, Agala (büyük bir demir parçasını ateşte kor hale getirip, daha sonra tencerede kaynayan suya atarak ve istenen kapları bu suyun içine atarak) sıfırlanır.Plastik, seramik, melamin, teflon, toprak kaplar hiçbir şekilde ‘sıfırlanamaz’, bayram için yenilerinin alınması gerekir. Cam, içine konan yemeklerin özelliklerini barındırmadığı için, iyice yıkandıktan sonra kullanılabilir. Buzdolabı, iyice temizlendikten sonra kullanılabilir. Bulaşık makinesi, içi iyice temizlendikten sonra boş olarak deterjan ile kaynar su programında çalıştırıldıktan sonra kullanılabilir. Fırın, iyice temizlendikten sonra 24 saat hiç kullanılmadan bekletilir, daha sonra boş olarak yüksek ateşte yakılarak 1 saat bekletilir, ondan sonra kullanılabilir. Mikrodalga fırın da iyice temizlendikten sonra,  su dolu bir bardak konulup çalıştırıldıktan sonra Pesah’ta kullanılabilir.  Pesahiçin uygun duruma getirilen mutfak kapkacakları, Pesah’a kadar hamets ile temas etmeyecek bir yerde saklanır. Buzdolabı, makineler, fırın vb Kaşer Lepesah-Pesah’ta kullanmaya uygun hale getirildikten sonra artık hamets için kullanılmaz.

4) Maot Hitim-Buğday Parası-Matsa Parası- Pesah’ta çok fakir bir insanın bile matza yeme mecburiyeti vardır. Bu yüzden yapılan bu bağışın amacı, herkesin bayram sırasında matza ve yeterli yiyeceğinin olmasını sağlamaktır.

5) Evdeki Hametz’in Satılması-Evde ve işyerinde kalan ve Pesah’a kadar tüketemeyeceğimiz yiyecek ve içecekleri, Pesah boyunca yeme/içmenin yasak olmasının yanında bunlardan yarar sağlamak ve hatta bunları kendi iyeliğimiz altında bile bulundurmamız yasaktır. Bu yüzden bu tarz erzak maddeleri, Pesah bounca saklanmak üzere bir kutuya konularak ayrı bir yerde muhafaza edilir. Bu maddelerin iyeliği, Rabanut aracılığıyla Yahudi olmayanların mülkiyetine geçirilir, Pesah bitişinde geri alınmak üzere, onlara ‘satılır’. Bu konuda bilgi almak için cemaat Rabilerine başvurmak gerekir. (Sadece bir kağıt doldurup fakslamak gibi basit bir işlemdir, gerisi Rabiler tarafından yerine getiriliyor)

6) Pesah Sederi İçin Alışveriş- Bayram akşamı, bu gecelere özgü mitzvaların hepsinin nasıl ve hangi sırayla yerine getirilmesi hahamlar tarafından, Seder ile tam olarak anlaşılır bir şekilde düzenlenmiştir. İsrail toprakları dışında yaşayan Yahudiler, Pesah’ın ilk iki gecesinde, İsrail’de yaşayanlar ise sadece ilk gece Seder yaparlar. Seder sözcüğü, ‘düzen’ anlamına gelir ve gecenin düzen, sırasını ifade eder. Pesah Sederi’nde mumlar, özel Seder tabağı, Agada Kitabı ve şarap bulunur.

Mumlar - Her Şabat ve bayramda olduğu gibi, Pesah şerefine mumlar yakılır.

Seder Tabağı - Seder tabağı, masanın orta yerine yerleştirilir, tabağın içinde sembolik yiyecekler bulunur:

• Matza: Hiçbir kırığı olmayan üç adet matsa, üzeri örtülü olarak tepsiye yerleştirilir. Yahudilerin, hazırladıkları hamurun mayalanmasını bile bekleyemeden aceleyle Mısır’dan çıkmalarını anımsatır.

• Karpas: Kereviz, maydanoz, turp yaprağı-ve tuzlu su veya Kaşer LePesah sirke. Tuzlu su veya sirke, Mısır’da Yahudiler’in döktükleri ter ve gözyaşını simgeler.

• Maror: Acı otlar anlamındadır, atalarımızın Mısır’da çektiği acıları anımsatır.

• Haroset: Ezilmiş elma, kuru üzüm, tarçın, hurma ve kırmızı şaraptan oluşan karışım, çamuru andırdığı için Firavun’un İsrailoğullarına hazırlattığı inşaat harcını simgeler.

• Zeroa: Yanmış kuzu kolu. Bet-Amikdaş’ta korban olarak sunulan kuzunun anısınadır. Bunu yemeyiz, çünkü günümüzde Bet Amikdaş yoktur. Bunun yanında, zeroa-“kol” anlamına gelir ve Tanrı’nın, İsrailoğulları’nı, “güçlü bir el ve uzanmış bir kolla” kurtarışını hatırlatır.

• Betsa: Haşlanmış katı yumurta. Bet-Amikdaş’ta YomTov adına gerçekleştirilen korban anısınadır. Diğer bir inanışa göre, yaşam döngüsünü simgeler.

Dikkat! Kereviz, marul, maydanoz vb tarzı toprakta yetişen sebzelerin içlerindeki olası minik böceklerden tamamen temizlenebilmesi için 1-2 saat kaşer sirke veya tuzlu suda bekletilmeleri gerekir.

Agada Kitabı -Anlatı

Tanrı’nın Tora’daki “Veigadta levinha - Oğluna anlatacaksın” buyruğu gereğince, Pesah öyküsünün anlatılmasından esinlenerek adlandırılmıştır. Agada kitabında, hangi duanın ne zaman yapılacağı, hangi yemeğin ne zaman yeneceği, açık olarak belirtilmiştir.

1. Kadeş- Kiduş’un okunması.

2. Urhats- Ellerin duasız olarak yıkanması.

3. Karpas- Kereviz, maydanoz veya turp yaprağı gibi bir otun tuzlu su/ Kaşer LePesah sirkeye batırılıp yenmesi.

4. Yahats- Üç matzadan ortadakinin bölünüp, yarısının Afikoman-son lokma-için saklanması

5. Magid- Mısır’dan çıkış öyküsünün anlatılması. Bunun sonunda, ikinci şarap bardağıyla Tanrı’nın kutsanması.

6. Rohtsa-Netilat Yadayim-Yemekten önce, ellerin, dua edilerek yıkanması.

7. Motsi Matsa-Ekmek kutsama duasının yapılması, ardından Matza kutsama duasının yapılıp Matza yenmesi.

8. Maror- Harosetle birlikte marul yaprağının yenmesi.

9. Koreh- Sandviç-Matza, otlar ve harosetin bir sandviç haline getirilerek yenmesi.

10. Şulhan Oreh- Bayram yemeğinin yenmesi.

11. Tsafun- Ortadaki matzadan ayrılmış Afikoman’ın yenmesi.

12. Bareh-Birkat Amazon- Yemekten sonra, üçüncü kadeh şarapla şükür ve kutsama duasının yapılması.

13. Alel- Şarkılar ve ilahiler eşliğinde dördüncü bardak şarabın içilmesi.

14. Nirtsa- Kabul. Yapılanların Tanrı tarafından kabulü için, ilahiler söylenmesi. Seder’in sonu.