27 Enero 1945... El Kampo de Konsentrasyon Auschwitz, dezinyado komo “Kampo de
Se eskrivyo muncho, se izo filmos sovre la “Shoa”, en una kontinual bushkidad de testimonios de akeya epoka terrivle. Auschwitz es el simbolo de la trajediya umana ke nunka devemos olvidar. El pasaje ke vo relatar, no es el rekuerdo de una viktima reskapada. Eya no konosyo las atrosidades del Kampo. Ma se puede dizir ke, djuntos su famiya tornaron del “portal” d’uno de estos kampos i de ser inkarserados...
“... pudo retornar a Turkiya en 1944 kon uno de los ultimos trenos a destinasyon d’Estambol...” Estos son byervos ke meldi en pasadas en un roportaje de muestra amiga Klara Perahya. Tuve la impresyon de aver meldado antes anyos artikolos ande aviya estas ekspresyones. Reushi a topar uno de estos, en las presyozas revistas vyejas ke guadro. Kontienen dokumentos enteresantes. Era un epizodyo de los “Souvenirs de Guerre” d’Estelle Dorra Cohen, eskrito en fransez. Fue embiyado antes 10 anyos, por su ija Evelyne Botbol Dorra. Aki esta, kon mi treslado (en rezume). “
“Sintyendo rumores ke ivan a vinir a tomarmos, kon el ayudo de un amigo grego kristiyano, abandonimos muestra kaza. En la oskuridad de la noche, pasimos por los kontroles sudando de terror o tremblando... Verso la fin 1943, el Konsolato Turko mos avizo k’entonses no iva puder asigurar muestra proteksyon... El peligro estava muy serka.”
“Despues de una seria de formalites komplikadas estavamos asperando de ser “repatriados” a Turkiya kon uno de los ultimos trenos. En 1944, unas 20-30 famiyas, en un vagon espesyal deviyamos traversar
“Unas famiyas syendo komo “Turkos rekonosidos”, se konosiyan de “Drancy”. En Vienna muestro vagon dezatado del treno, estavamos asperando. Enfasyados, unos salimos a dar un torno en los kafés del derredor, mos esparzimos inkonsyentes del perikolo, tomandomos por turistos! Enkontrimos munchos soldados firidos de negra manera... Al pareser ke ay una fuersa divina ke proteja los lokos komo mozotros, porke tornimos a la gar sanos i rezyos... Ma una sorpreza dezagradavle mos estava asperando. Una dama del grupo, neglijando toda prekosyon, aviya kontado en alman ke eramos un grupo de djudios tornando a muestro pais. Poveretos de mozotros!..”“Muestro vagon fue atado a un otro treno yeno de alemanes gritando i blasfemando (küfretmek). Estavamos terrorizados... los kreentes arrogando a los sielos.. En medyo d’un kampo dezataron muestro vagon i kedimos noche entera en la soledad, sin agua... Debasho la inyeve, tremblando de espanto i de friyo... Komo un mirakolo, Sr. Gabay reusho un aranjamiento.. De muevo estamos en direksyon d’Estambol. Traversando
“Enfin, Turkiya... Unos, dos diyas kedimos en “Hotel International”una kamareta miniskül i un mupak improvizado ande las damas kozinavan todas endjuntos... Kon tyempo topimos, ken un ermano, ken un primo o amigo...”
La “Shoa” es la salvajeriya del 20. Siglo. Nunka pensaremos kon un sentimiento egoisto “bueno ke no bivimos este ginnam”. Komo tiene dicho muestra amiga Rachel Bortnick: Kada uno de mozotros es un “sobrebiviente”.