Una tradisyon de HANUKA el "DREİDEL" i su sekreto

Coya DELEVİ Judeo-Espanyol
16 Aralık 2009 Çarşamba

Asta antes dos tres anyos, yo no konosiya ni esta tradisyon, ni el byervo “Dreidel”. Fue en mirando un C.D de muestra amiga Rachel Bortnick ke lo sinti por primera vez... Eya dizyendo: “Vine a los Estados Unidos en un Hanuka i ize konosensya kon el djugo del“dreidel”. Yo kuryoza komo syempre! kije ambezarme sovre esto. No me esto akodrando aver sintido alguna koza sovre esta tradisyon, tanto ke dishe de mi para mi: ay safek ke seriya un uzo Ashkenaz? ...İ ansi el “dreidel” kedo en un kanton de mi memorya, kon este “safek” un largo tyempo.

Oy en diya no se si es ansi o no, ma a lo menos ya konosko lo ke sinyifika esta tradisyon de djugar “dreidel” durante el Festival de Hanuka. Bueno, kualo es “Dreidel”? Es una tupi (topaç) kon kuatro fachas. En kada facha ay una de las kuatro letras del alfabe ebraiko, ke son: Nun, Gimmel, Heh i Shin. Kualo es la sinyifikasyon de aboltar esta tupi?... En aboltandola en un ritmo rapido, las kuatro fachas i par konsekuensa las 4 letras s’enkontran en un mizmo punto. İ, es, siguro referandomos a las letras ke nombramos: “Nes Gadol Haya Sham”, fraza ke sinyifika “ Milagro (Nes) grande akontesyo ayi”. Esto para azermos akodrar la maraviya de Hanuka.

La semana pasada kuando eskrivi el teksto presedente de Hanuka, no me akodri de este djugo. Por lo mijor fue... Entervalo me paso a la mano un teksto en inglez, bastante largo, intitulado “The Secret of the Dreidel”. Es un teksto de manadero “Kabalistik” i devo konfesar, tuve difikultad de entenderlo kompletamente. Dunke lo meldi dos vezes i tomi notisyas para pueder tresladar este teksto en simplifikandolo un poko. Komo savemos, todo uzo djudio tyene una vanda spirituala, tradisyonala o relijyoza. Tambien i esta tradisyon de Hanuka tyene un “simbolizmo” profundo ke se esta eksplikando a traverso las linyas del artikolo. Va prevar de azer un chiko rezume a kavza de muestro espasyo limitado....

Konsernando las kuatro letras, Nun, Gimmel, Heh i Shin, el teksto ke meldi esta dando una versyon diferente. La filozofiya i mistisismo djudio ensenya ke el umano es “manipulado” o, mas egzaktamente, dirijido por los kuatro “komponentes” (faktores) esensyal ke kompozan su personalidad. Estos son: el “Ego”, los”Menesteres del Puerpo”, el “Razonamiento” i la “İmpulsyon” de Destruir”.

El ombre tyene ambisyones de poder i dominasyon. Este ego si es eksesivo puede danyar a los ke se topan sovre su kamino. Tambien tenemos interminavles demandas, egzijensas de muestro puerpo i mizmo sombayimientos ke mos pueden echar al fondo de un abimo. Todos devemos posedar la kapachidad de razonar, djuzgar para alkansar a la realidad. El razonamiento sin una klaridad moral puede devenir danjorozo. İ enfin, el umano syente en su “subkonsiensa” una impulsyon de destruir, (orozamente no syempre eksteryorizada). Portanto mal kontrolada, esta impulsyon puede provokar sufriensas a otros inosentes. Debasho estos kuatro komponentes de la personalidad, se topa un sinken, de dimension mas profunda: es i aki, por terminar kero dar la versyon “Kabalistika” de lo ke reprezenta las 4 letras ebraikas en las fachas del “Dreidel”: NUN por “Nefesh” (identitad, ego)- GİMMEL por “Guf” (puerpo)- SHİN por “ Shehel” (razonamiento) i HEH por “Hakol” (todo).

En Hanuka selebrando el milagro, la viktorya del Puevlo Djudio sovre el yugo del Hellenizmo, tenemos la misyon de asender muestra flama interyora simbolizada kon las Kandelas de la “Menora”..