Günümüzde sadece bir Yahudi’nin yaşadığı Batı Afganistan’da eski sinagogların onarılıp korunması yönünde çaba harcanıyor. Afganistan’da dini eğilim çeşitliliği ve çoğulculuk açısından çok zengin bir cemaatin yaşamış olduğu biliniyor
Çamur briketten yapılmış dükkânların ardında, dolambaçlı dar yollar arasında küçücük bir kapı öğrencilerin gülüp oynadığı bir zamanlar Yahudi yaşamına tanık olmuş bir avluya açılmakta.
Batı Afganistan’daki Herat kentinin eski mahallesinde yer alan Yu Aw, onlarca yıl ihmal edildikten sonra onarılarak okula dönüştürülen bu kentteki dört sinagogdan biri.
İsrail devletinin 1948’de kurulması ile Herat’da yaşayan 280 aile göç etmeye başladı. Günümüzde bu kentte Yahudi yaşamadığı gibi, 2500 yıllık bir geçmişin kalıntısı olarak tüm ülkede sadece bir Yahudi var. 100 yılı aşkın bir geçmişe sahip Herat sinagogu, Tevrat’ın okunduğu yüksek bir platformu bulunan dua odası dâhil olmak üzere küçük odalarla çevrili basit bir taş avludan oluşmakta.
Dua odasının duvarlarının bazı bölümleri İran tarzı çiçek desenleri ve motiflerle süslenmiş. Avlunun altında yer alan Mikve de onarım gördü.
Herat’da eski kentin restorasyon projesini yürüten Güney Afrikalı Mimar Jolyon Leslie, mümkün olduğunca eskiye sadık kalmaya çaba gösterildiğini söyledi. Leslie; “Mümkün olduğunca tarihi yapıları koruma altına almaya çalışıyoruz. Bu bazen bir cami, bazen eski bir sinagog veya mikve olabiliyor. Binaların topluma kullanışlı hale getiriyoruz. Herat kentinden olanların ve gelecek nesillerin burada dini bir çeşitlilik ve çoğulculuk olduğunu bilmeleri büyük önem taşıyor” demekte. Aynı çevrede bulunan diğer üç sinagogun onarımı tamamlandı. İkisi civar halkı çocukları için okula dönüştürüldü. Üçüncü sinagog ise camiye dönüştürüldü.
Afganistan’da bir zamanlar yaşamış Yahudi cemaatinin köklerinin Asur ve Babillerin işgali sırasında, bugünkü Irak, İran ve Afganistan gibi civar ülkelere göç eden Yahudilere dayandığı tahmin ediliyor.
1992’de Sovyetler tarafından desteklenen Kabil’deki komünist yönetim çökünce, Yahudi cemaati Herat’ı terk etti. Pek az Yahudi geride bıraktıklarının nostaljisi ile Afganistan’a gezi amaçlı ziyaretler yaptı.
Mimar Jolyon Leslie; “Yahudi ziyaretçiler, Heratlı Yahudiler, buraya geri dönüp tarihi binaların onarıldığını gördüklerinde, adeta bunları yeniden sahiplenmişçesine seviniyorlar” demekte.
YAHUDİ MEZARLIĞI HALA BAKIMLI
Eski mahalleden birkaç kilometre mesafede ağır bir demir kapının ardında üzerleri İbranice yazılı beyaz mermer mezarlıklar görünüyor. Bu Yahudi mezarlığını 150 yıldır aynı ailenin yeni nesilleri korumaya devam ediyor. Herat Yahudilerinin kenti terk ettiklerinden beri aile bu koruma görevi karşılığında ücret almamakta.
Bin mezar taşının bulunduğu mezarlığın bakımını sürdüren kişi; “Büyükbabam burada çalıştığında, Yahudiler hala buradaydı ve ona bir ücret ödüyorlardı. Sonradan ülkede güvenlik kalmayınca durum giderek kötüleşti ve Yahudiler terk etti. Böylece bize ücret ödenmez oldu” sözleri ile b ilgi veriyor.
Kargaşanın süregeldiği ve Taliban kanunlarının uygulandığı dönemde, Taliban’ın zaman zaman bezdirmesine karşın Yahudi Mezarlığı’nı koruyan Abdelaziz ailesi mezar taşlarının korunması için elinden geleni yaptı.
Mezarlık koruyucusu Jalilahmed Abdelaziz; “En büyük sorunumuz Taliban değildi. Mezarları yıkıp mermerleri çalmaya çalışan komşularımız vardı. Onları bu davranışlarının İslam’a uygun düşmediğini söyleyerek vazgeçirmeye çalıştık. Bizler burada yaşamış Yahudi aileleri tanıyorduk. Gelip yakınlarının mezarını ziyaret edebilirler. Ama gelmiyorlar” demekte.
