Anemi - Kansızlık

Uz. Dr. SADİ Rüştü Vural*

Anemi düşünülen bir hastada, ilk olarak, söz konusu olan hastalığın gerçekten bulunup bulunmadığını tespit etmek gerekir. Bunun için eritrosit sayımı, hematokrit ve hemoglobin araştırmasına başlanır. İkinci olarak, aneminin hangi tipte olduğunu bulmak esastır. Zira nedeni bulmak için alyuvarların büyük mü küçük mü olduğunun ve içlerindeki hemoglobin miktarının tayinine ihtiyaç vardır. Retikülosit denilen eritrosit öncü hücrelerinin sayımı, lökosit sayımı ve formülü, kemik iliği incelemesi, demir ve demir bağlama kapasitesi tayini, Coombs testi, hemoglobin elektroforezi, B12 ve folik asit tayini de yapılacak diğer testlerdir.

Kansızlığın belirtileri

1- Yorgunluk, halsizlik, baş dönmesi, çabuk yorulma

2- Çalışma kapasitesinde azalma

3- Sık hastalanma

4- İştahsızlık, bulantı

5- Ciltte, göz kapaklarının iç kısmında ve avuçta solukluk

6- Çarpıntı ve nefes darlığı

7- Daha fazla üşüme

8- Konsantrasyon bozukluğu

 Kan kaybı

Kan kaybı akut, yani birdenbire veya kronik, yani yavaş yavaş olabilir. Çeşitli nedenlerle oluşan büyük çapta kanamalar, mide kanamasına, kazalara, dış gebeliğe, kanama pıhtılaşma bozukluklarına ve kan tükürmeye bağlı olabilir. Kanamayı izleyen ilk tehlike şoktur. Hasta 1-1,5 litre kan kaybetmişse şok kaçınılmazdır. Bir anda 2-2,5 litrelik kayıplarda ise hasta ölür. Yüklü miktarda kan kaybeden hastanın demir depoları dolu ise anemi 4-5 haftada düzelir. Demir depoları eksik kişilerde ise düzelme gecikir. Akut kanama, iç kanama şeklinde gerçekleşirse sarılık oluşur. Böylesi bir durumda, damar dışına çıkan hemoglobinin parçalanması sonucu indirekt bilirübin artmıştır. Kanamalar sırasında böbrek kanlanması da bozulduğu için böbrek testleri (üre, kreatinin) kötüleşebilir ve idrar miktarı azalabilir. Ancak zamanla hepsi düzelir. Kanama eğer yavaş yavaş oluyorsa, kronik kan kaybından söz etmek gerekir. Sonuçta demir eksikliğine bağlı kansızlık (anemi) ortaya çıkar. Midedeki asit ortamı ve C vitamini, demir emilimini kolaylaştırır. Organizmanın demir ihtiyacına göre, ince barsak mukozası demir emilimini arttırıp azaltabilir. Normal koşullarda günlük demir kaybı 0,5-1 miligramdır. Normal diyetten emilen demir (ortalama 1 miligram) bunu karşılamaya yeterlidir. Demir ihtiyacının arttığı durumlarda bu miktar yetersiz kalır ve demir eksikliği anemisi oluşabilir. Bu nedenle büyüme yaşındaki çocuklarda, ergenliğe giren kızlarda, sık doğum ve düşük yapan kadınlarda demir ihtiyacının artmasına bağlı demir eksikliği ortaya çıkabilir. Gebelikte, vücudun günlük demir ihtiyacı 2-3 kat artar. Bunun başlıca sebepleri, hem annenin kendi dolaşımındaki kan hacminin artması, hem de bebeğin kendi doku ve organlarının gelişimi için gerekli demiri anneden temin etmesidir.

Gebelik dışında 1-2 mg demir yeterli iken, erken gebelikte bu miktar 2,5 mg’a doğuma yakın dönemde ise 6-7 mg’a kadar yükselir. Besinlerle alınan demir, ihtiyacı karşılayabilir. Ancak genellikle demir takviyesi gerekli olacaktır. Anemi şiddetli ise verilmesi gereken demir miktarı da artacaktır. 

Aneminin birçok istenmeyen sonucu vardır. Öncelikle kişinin performansını olumsuz etkiler. Çabuk yorulma, halsizlik, baş dönmesi ilk belirtilerdendir. Özellikle ağız, göz mukozası renginde solukluk dikkati çeker. İş yaparken nefes kesilmesi ve sık sık nefes alma ihtiyacı, çarpıntı diğer bulgulardır. 

Anemili kişilerin bazı hastalıklara daha kolay yakalandıkları da bilinmektedir. 

Bebek, demir ihtiyacını anneden karşılamaktadır. Demir eksikliği annede çok belirgin olduğunda, bebeğin büyüme - gelişmesi de olumsuz etkilenecektir. 

Çoğul gebeliklerde demir eksikliği daha sık görüldüğünden özellikle dikkat edilmelidir.

Gebeliğinizin erken dönemlerinden itibaren size beslenmeniz ile ilgili önerilerin yanı sıra, vitamin ve demir takviyesi genellikle önerilmektedir. Tüm besin gruplarından yeterince alabiliyorsanız multi vitaminlerin kullanımı da gerekmeyebilir. 

Buna karşın bazı şiddetli anemi durumlarında demir ilacının ağızdan alınması yetmeyecek, enjeksiyonlar gerekebilecektir.

Gebelikte karşımıza çıkan anemilerin yüzde 90’ı demir eksikliğine bağlıdır. Bunun dışında folat, B12 eksikliğinde, nadiren çinko gibi eser elementlerin eksikliğinde, talasemide (Akdeniz anemisinde) anemi görülebilir. Bu durumların birbirinden ayrımı klinik ve laboratuvar muayeneleri ile yapılabilir.

Erişkinlerde demir eksikliği ise daha çok kronik kan kaybına bağlıdır. Başlıca kronik kanama nedenleri mide ülseri, mide fıtığı, yemek borusu varisi, kalın barsak polipleri, kolit, basur, kanamalı barsak parazitleri, idrar yolu kanamaları, sürekli aspirin kullanımına bağlı kanamalar ve akciğerden olan kanamalardır (kan tükürme). Bu nedenle anemisi olan erişkinlerde, bu sistemler detaylı kontrol edilmelidir. Mide barsak sisteminin muayenesinde, dışkıda kan araması, parazit yumurtası tetkiki ve endoskopik metodlar tercih edilmelidir.

Eritrosit (alyuvar) yapım bozukluğu

Anemi sadece demir eksikliğinden oluşmaz. B 12 vitamini ve folik asit eksikliğinde de anemi oluşur. Ayrıca akut kan kanseri, C vitamini eksikliği, karaciğer hastalığı, alkolizm, kanser tedavilerinde kullanılan ilaçların etkisiyle ve diğer tüm kronik hastalıklarda da anemi oluşabilir. Halsizlik, dilde yanma, el ve ayaklarda karıncalanma uyuşma, iştahsızlık, mide bulantısı, kalp şikâyetleri, nefes darlığı, çarpıntı, baş dönmesi ve ağrısı, kulak çınlaması, B 12 eksikliğine bağlı kansızlıkta görülen başlıca şikâyetlerdir. Karaciğer ve dalak da büyüyebilir. Folik asit eksikliği özellikle hamilelerde çok sık görülür. Kemik iliği yetersizliğine bağlı kansızlıklarda, demir, B 12 ve folik asit verilmesine rağmen anemi düzelmez. Bu durumda ya kemik iliğindeki hücrelerde ya da hücrelerin kemik iliğinde oluştuğu ortamda bozukluk vardır. Radyasyon, kimyasal maddeler, ilaçlar, hepatit virüsü veya bilinmeyen bazı faktörler kemik iliği yetersizliğine neden olabilir.

Kan hücrelerinin yıkımında artma da kansızlık oluşturabilir. Bunlara hemolitik anemiler denir. Ayrıca kalıtsal bazı hastalıklarda kansızlığa neden olabilir.

Bu sayılan hastalıkların teşhisi ancak tam teşekküllü bir hastanede yapılacak tetkiklerle konabilir.

Kansızlığın yol açtığı sorunlar

Kansızlık, tedavi yapılmadığında ya da geciktirildiğinde önemli sonuçlara neden olabilir.

Gebelerde:

Bebek ölümleri artabilir.

Düşük kilolu bebek doğurma riski artar.

Erken doğum riski artar.

Vücut direnci düşer ve hastalıklar daha sık görülür.

Doğum sonrası lohusalık dönemi problemleri artar, doğumda kan verilmesi (transfüzyon) gerekebilir.

Bebek ve çocuklarda:

Büyüme olumsuz etkilenir genelde yavaşlar.

Fiziksel aktivite azalır.

Hastalıklar daha sık görülür.

Algılama, öğrenme ve yorumlama fonksiyonları azalır, dikkat dağılması, yorgunluk ve ilgisizlik artar (okul başarısı düşer).

Yetişkinlerde:

Sürekli yorgunluk hissi vardır, halsizlik oluşur, iş gücü azalır.

Hastalıklar daha sık görülür.